همواره حاکمان برای حفظ حکومت خود در جامعه با مشکلاتی روبرو بوده اند.
به طور طبیعی این مشکلات کمابیش در مدت زمان حکومت علی (ع) (35 تا 40 هجری قمری) وجود داشته است. از جمله مهم ترین مشکلات حکومت داری عبارتند از:
ظلم و تبعیض
على (ع) هنگامى زمام حکومت را در دست گرفت که عدالت اجتماعى رنگ باخته و تبعیض بر جامعه حکمفرما شده بود. دسته اى از شدت پرخورى ناراحت و دسته دیگر از گرسنگى رنج مى بردند.(1)
علی (ع) یکى از عوامل پیش آمدن این اوضاع را، بى عدالتى هاى اعمال شده در بیت المال مى دانست. از این رو، مسأله مساوات را مطرح کرد و بیت المال را به طور مساوى بین مسلمانان تقسیم نمود. او اعلام کرد زمین هایى را که حاکمان قبلی به ناحق به دیگران بخشیده اند، پس خواهد گرفت. (2)
معضلات امور ادارى
معضلات امور ادارى یکی دیگر از مشکلات حکومت داری است. امام علی (ع) پس از به دست گرفتن حکومت، فرمانداران ناشایست قبلى همچون «معاویة بن ابوسفیان» فرماندار شام، «اشعث بن قیس» «فرماندار ارمینیه و آذربایجان»، «جریر بن عبداللَّه بجلى» فرماندار همدان را عزل کرد و افراد صالح و دوراندیش را به حکومت گمارد. (3)
على (ع) براى گزینش کارمندان، گرفتن مالیات، برخورد با مردم و دیگر امور اداری، دستورهایى براى کارگزاران خود صادر کرد که نامه معروف آن حضرت به مالک اشتر، یکى از این دستورات ویژه است.
ایشان پیوسته مراقب فرمانداران و کارمندان دولت خود بود و آنان را به رعایت تقوا و امانت توصیه مى کرد و در مواردى با فرستادن بازرس هاى مخفى به ایالت ها و ارگان هاى اجرایى کشور، اعمال کارگزاران خود را زیر نظر مى گرفت (4) و آنان را به دلیل حرکت تخلف شان سرزنش مى کرد (5)
على (ع) در راستای اصلاح امور ادارى، به تشکیلات قضایى سر و سامان داد و براى آن اصولى معین کرد.
اقدامهاى فرهنگى
علی (ع) برای رفع مشکلات فرهنگی جامعه، مردم را به رعایت حدود و قوانین الهى که دستخوش آرا و نظریات اشخاص بى صلاحیت شده بود، دعوت کرد و آنان را از ارتکاب گناه و کارهای شبهه ناک برحذر داشت.(6)
آن حضرت همواره با استفاده از سخنرانی های شیوا و سخنان بلیغ خود و فرستادن نامه به گوشه و کنار کشور به ارشاد و راهنمایى مردم و کارگزارانش پرداخت و آنان را از تعصب هاى قومی و قبیله ای و دنیاپرستى و پیروى از هواى نفس باز می داشت.
على (ع) مردم را از پیروى کسانى که قرآن را بر طبق نظریات و اندیشه هاى نادرست خود، تفسیر مى کردند، باز مى داشت و آنان را به پیروى از عترت پیامبر (ص) فرا مى خواند.(7)
همچنین آن حضرت رفع جهل از ساحت جامعه را، راهکاری برای مقابله با معضلات فرهنگی می دانست، لذا همواره درصدد گسترش علم و دانش بود و گارگزارانش را به مشورت و مذاکره با صاحبان علم، امر مى کرد.(8)
اقدام نظامى
وجود دشمن برای هر حکومت، امری غیر قابل انکار است. على (ع) به خوبی به این معضل آگاه بود و براى حفظ حکومت اسلامی اقداماتى داشت. از جمله اینکه ابتدا، دشمنان را نصیحت می کرد و به حقّ دعوت می نمود و از سوى دیگر در مقابل تهاجم فرهنگی و تبلیغات آنان به روشنگرى می پرداخت.(9) آنگاه که دشمنان دست به اقدام عملی بر علیه جامعه اسلامی می زدند و به صلح تمکین نمی کردند، على (ع) دیگر ملایمت را جایز نمی دانست و با قاطعیت تمام، در برابر آنان می ایستاد و می فرمود:
به جان خود سوگند، در جنگیدن با کسى که با حق مخالفت کند و در راه گمراهى قدم بگذارد، سستى و درنگ نخواهم کرد.( 10)
بر همین اساس حضرت امیرمؤمنان علی (ع) در دوران حکومت خود در سه جنگ مهم جمل، صفین و نهروان به سرکوب دشمنان دین در قالب اداء وظیفه و تکلیف شرعی پرداخت.
اما کلام آخر !
اکنون که سی و هفت سال از برپایی انقلاب اسلامی ایران و بیست و هفت سال از زمان حکومت داری حضرت آیه الله خامنه ای می گذرد، شاهدیم که همان مشکلات حکومت داری پیش گفته یعنی ظلم و تبعیض، بروکراسی ادارى، معضلات فرهنگى و تهدیدات نظامى، همچنان مطرح است. نویسنده این متن هیچ گاه ادعا نمی کند که حکومت اسلامی ایران همواره در رفع این مشکلات به طور کامل موفق بوده که حضرت علی (ع) هم برای رفع مشکلات جامعه با موانع ای مواجه بود.
به ویژه اینکه در زمان ما علاوه بر اختیارات حاکم اسلامی، عناصر دیگری همچون قوا مجریه و مقننه که توسط سلایق آحاد جامعه به منصب قدرت می رسند، گاه خود سبب تافرمانی از منویات حاکم اسلامی هم می شود. چنانچه حکومت اسلامی ایران فرار رییس جمهور یا وزیر خود را به خارج کشور و نیز تحصن بخشی از نمایندگان و اقدام خلاف امنیت ملی بخشی دیگر از نمایندگان را به خود دیده است.
اما آنچه نویسنده این متن می تواند ادعا کند اینکه دو حاکم اسلامی یعنی حضرت امام خمینی (ره) و حضرت آیه الله خامنه ای در طول این سی و هفت سال سعی کرده اند تمام موضع گیری ها، سخنرانی ها، هدایت ها و در یک کلمه عملکردشان در راستای مقابله با مشکلات فوق الذکر و پیروی از الگو حکومت داری حضرت علی (ع) باشد.
ازاین رو، مناسب است، بار دیگر باز خوانی داشته باشیم به بیش از سه دهه رهنمودهای حضرت امام خمینی (ره) و حضرت آیه الله خامنه ای و توجه داشته باشیم که اگر تا کنون برخی از مشکلات جامعه همچنان پا برجاست، به خود بنگریم که آیا فرامین حاکمان اسلامی را به خوبی اطاعت کرده ایم یا خیر؟
پس اگر تخطی از منویات رهبری داشته ایم، باشد که جبران کنیم.