یکی از توصیه های دین اسلام آن است که انسان باید در مسیر زندگی خود به خداوند تبارک و تعالی و احکام دین یقین داشته باشد.
یقین عبارت است از اعتقاد ثابت و قطعى انسان به امرى که مطابق با واقع بوده و با هیچ شبه هاى، هر قدر هم قوى، قابل زوال نباشد.
از رسول خدا (ص) نقل شده که فرمود:
از جبرئیل پرسیدم تفسیر یقین چیست؟ گفت: مؤمن به گونه اى براى خدا عمل کند که گویا او را مى بیند؛ و اگر او خدا را نمى بیند، خدا او را مى بیند. و یقیناً بداند که آنچه به او رسیده ممکن نبود از او بگذرد. و آنچه از او گذشته ممکن نبود به او برسد.
رسول خدا (ص) مى فرماید:
علامت کسى که صاحب یقین است، شش چیز است:
1.از روى حقیقت به خدا یقین کند؛ پس به او ایمان آورد؛
2.یقین آورد که مرگ حق است و از آن بترسد؛
3.یقین کند که قیامت حق است و از رسوایى بترسد؛
4.یقین کند که بهشت حق است و خود را محاسبه کند و شیفته آن باشد؛
5.یقین کند که دوزخ حق است و کوشش خود را براى نجات از آن ظاهر گرداند؛
6.یقین دارد حساب حق است و خود را محاسبه کند.
آثار یقین
یقین قلبى، آثارى براى فرد دارد که به برخى اشاره مى کنیم:
الف. آرامش روحى
کسى که صاحب یقین باشد چنان آرامش روحى و اطمینان قلبى پیدا مى کند که همه مصیبتها و ناگوارى ها در نظرش آسان گردیده و کوچک مى شود. امام صادق (ع) مى فرماید:
خداوند به عدل و داد خود نشاط و آسایش را در یقین و رضا قرار داده است و غم و اندوه را در شک و ناخوشنودى.
ب. صبر
دومین نتیجه پر ثمر یقین، صبر و استقامت در برابر مشکلات زندگى مى باشد. حضرت على (ع) مى فرماید:
صبر، ثمره یقین است.
ج. اخلاص
کسى که صاحب یقین باشد، اعمال و نیات او خالص مى شود و جز رضاى خدا کسى و چیزى را در نظر نمى گیرد. على (ع) می فرماید:
نهایت درجه یقین اخلاص است.
د. زهد
از دیگر آثار یقین زهد است؛ زیرا کسى که یقین به فنا و زوال دنیا دارد، هیچ گاه به آن دل نمى بندد. امام على (ع) فرمود:
زهد ثمره یقین است.
ه. توکّل
کسى که یقین دارد در عالم هستى مؤثرى جز خدا نیست، در تمام امورش فقط به خدا توکل نموده، اعتمادش تنها به قدرت لایزال الهى مى باشد که یکى دیگر از آثار یقین است. على (ع) مى فرماید:
توکّل، نشانه قوّت یقین است.
و. رضا و تسلیم
از ثمرات ارزشمند دیگر یقین، رضا و تسلیم است صاحب یقین، در برابر آنچه از سوى خداوند برایش مقدّر شده است. او در برابر قضاى الهى تسلیم است. امام على (ع) مى فرماید: رضا ثمره یقین است.
ز. آسان شدن انفاق
براى کسى که صاحب یقین است، انفاق مال در راه خدا، آسان است؛ زیرا او یقین دارد که هر چه را انفاق کند، عوض آن را مى گیرد؛ و این وعده خداوند است. پس هنگام بذل و بخشش، دستش باز است و با جود و سخاوت بیشترى انفاق مى کند. امام على (ع) مى فرماید:
با دادن صدقه روزى را طلب کنید؛ چون کسى که به گرفتن عوض، یقین دارد، در بخشیدن سخاوتمند است.
طبق آنچه عارفان و اهل شهود از علم و یقین گفتهاند، یقین دارای سه مرتبه است که یقین مرتبه پایینتر، خصوصیات و علائم یقین مرتبه بالاتر را ندارد. این سه مرتبه عبارتاند از علم الیقین، عین الیقین و حق الیقین.
قرآن کریم می فرماید:
هرگز چنین نیست، اگر علم الیقین داشتید! به یقین دوزخ را مى بینید. سپس آن را قطعاً به عین الیقین درمى یابید. سپس در همان روز است که از نعمتِ [روى زمین] پرسیده خواهید شد. (تکاثر آیات 5 - 8)
برخی از مفسران، بر اساس آیات قرآن، برای یقین سه مرحله برشمرده اند:
1ـ علم الیقین: انسان با دلایل و استلال عقلی گوناگون به چیزی دانا شود؛ مانند کسی که با مشاهده ی دود، به وجود آتش ایمان پیدا کند.
2ـ عین الیقین: انسان به مرحله ی مشاهده می رسد و مثلاً آتش را می بیند.
3ـ حق الیقین: همانند حال کسی است که در آتش وارد شود و سوزش آن را با تمام وجود احساس کند و به صفات آتش متصف گردد و این بالاترین مرحله ی یقین است.
در حقیقت، مرحله ی یکم، جنبه ی عمومی دارد و مرحله ی دوم برای پرهیزگاران است و مرحله سوم مخصوص خاصّان و مقرّبان.