گاهی که از خیابان های زعفرانیه تهران یا سالاریه قم عبور می کنم چشمانم به عمارت هایی می افتد که حکایت از متمول بون صاحبان آنها دارد. بعد نوبت فعالیت ذهنی شیطان درونم می شود که نجوا می کند:

« ای بابا یک عمر دویدی و زحمت کشیدی اما از مال دنیا چه داری غیر از دفترچه های قسط که پایان هر ماه نوید سر رسید تازه را می دهد و نیز توقعات خانواده که گهگاه مرا به یاد نداشته هایم می اندازد.»

با خود می گویم:

«خوب خدایا آیا صاحبان این عمارتها واقعا لایق این نعمتها بوده اند و آیا من در بندگی چیزی کم از آنها داشته ام که به آنها داده ای و به من نداده ای؟ مگر تمام کون و مکان در دست تو نیست؟ چرا برخی که چندان اهل دین نیستند بلکه حرام خوار هم هستند این طور ثروتمند و گروهی از زحمت کشان آن طور گرفتار نداری؟»

بالاخره تصمیم گرفتم پاسخ این شبهه را از درون متون دینی پیدا کنم. لذا سراغ قرآن و احادیث رفتم و فهمیدم که پاسخ آن استدراج خداوند است. اکنون توضیحی راجع به استدراج می دهم تا اگر شما هم مانند شوکت سازند چنین شبهه ای به ذهن تان آمد، پاسخ آن را بدانید.

استدراج در فرهنگ قرآنى به معناى آن است که خداى متعال چون بخواهد بنده‏اى را نگون‏بخت سازد، بدو مهلت‏ مى‏دهد و خواسته‏هایش را برآورده مى‏سازد و بى‏آنکه بنده خود بداند به تدریج او را از رحمت خود دور مى‏سازد، و به کیفر خویش نزدیکش مى‏کند[1] 

در قرآن می خوانیم:

و کسانى که آیات ما را تکذیب کردند، به تدریج، از جایى که نمى‏دانند گریبانشان را خواهیم گرفت.[2]

و در آیه ای دیگر می خوانیم:

پس مرا با کسى که این گفتار (حق) را تکذیب مى‏کند واگذار. به تدریج آنان را به گونه‏اى که در نیابند [گریبان‏] خواهیم گرفت.[3]

حضرت علی(ع) در این باره می فرماید:

چه بسیارند کسانى که بوسیله نعمت غافلگیر مى‏شوند و بخاطر پرده‏پوشى خدا بر گناهان خود مغرور مى‏گردند و بر اثر تعریف و تمجید از آنان فریب مى‏خورند و خداوند هیچکس را به چیزى مانند «مهلت دادن» آزمایش نکرده است.[4]

از دیدگاه دینی هر گاه بنده‏اى در دنیا مرتکب گناهى شود از باب مکافات در دنیا خداوند او را به یکى از دو شکل عقوبت مى‏کند.

الف. مجازات تأدیبى: اگر شخص مؤمن باشد و خداوند خیر او را بخواهد او را دچار گرفتارى مى‏نماید تا به خود آمده و از اشتباه خود دست بردارد و توبه کند. چنان که امام صادق (ع) مى‏فرماید:

همانا خداوند هرگاه خیر بنده‏اى را بخواهد به هنگامى که گناهى انجام مى‏دهد او را گوشمالى مى‏دهد تا به یاد توبه بیفتد.[5]

ب. مجازات استدراجى: چنانچه انسانى از کثرت گناه و معصیت توفیق عنایت و توجه خداوند را از دست بدهد و خداوند او را رها سازد نعمت خود را بر او ارزانى مى‏دارد چندان که سرگرم دنیا شود تا توبه و استغفار را فراموش نماید و روز به روز در گناه و گمراهى خود بیشتر فرو رود. چنان که امام صادق (ع) مى‏فرماید:

و هنگامى که خداوند شر بنده‏اى را (بر اثر اعمالش) بخواهد موقعى که گناهى مى‏کند نعمتى به او مى‏بخشد تا استغفار را فراموش نماید و به آن ادامه دهد.[6]

مجازات نوع دوم یعنی استدراج گناهکاران گاهى با دادن نعمت و ثروت است و گاهى با پرده‏پوشى از گناهان‏و مستور داشتن معایب انسان که او را به خود مغرور سازد و گمان کند که خداوند او را خیلى دوست دارد. و گاهى نیز نام او را به نیکى بر سر زبان‏ها انداخته و این چنین مفتون جایگاه خود مى‏شود و در هر سه مورد انسان از استغفار و توبه غافل مى‏شود.

اکنون که به این نکته پی بردم پس می گویم وقتی به نعمت هایی در دست دیگران می نگرم غم چه خورم که شاید این نعمت ها به معنای فرو رفتن صاحبان شان در گناه و ضلالت است و محروم بودن من از آن نعمت ها به معنا آزمایشی از طرف خداوند. تا پاک گردم و سرشار از سعادت ابدی.