بسمه تعالی
این روزها توجیه و تحلیل بیماری کرونا که به یک بلای جهانی تبدیل شد، گسترش یافته است. برخی این بیماری را شیطنت کشورهای رغیب و رقیب می دانند و برخی آنرا به احادیث آخرالزمانی ربط می دهند. این نوشتار درصدد است این پدیده را از منظر دیگر بنگرد. از منظر آزمایش و امتحان الهی!
نویسنده مدعی نیست که تحلیل او صحیح ترین تحلیل در باره بیماری جهانی کرونا است؛ بلکه می خواهد بگوید که این تحلیل هم در کنار تحلیل های دیگر قابل تامل می باشد.
قرآن کریم در برخی آیات خود به مسأله امتحان عمومى افراد پرداخته، خاطر نشان مى سازد که عموم مردم اعم از مؤمن و منافق مورد امتحان و آزمایش قرار خواهند گرفت تا مؤمنان واقعى از منافقان جدا گردند.
از جمله می فرماید:
«أَحَسِبَ النَّاسُ انْ یُتْرَکُوا انْ یَقُولُوا امَنَّا وَ هُمْ لا یُفْتَنُونَ وَ لَقَدْ فَتَنَّا الَّذینَ مِنْ قَبْلِهِمْ فَلَیَعْلَمَنَّ اللَّهُ الَّذینَ صَدَقُوا وَلَیَعْلَمَنَّ الْکاذِبینَ»(1)
آیا مردم گمان کردند همین که بگویند: ایمان آوردیم، به حال خود رها مى شوند و آزمایش نخواهند شد؟! با اینکه ما کسانى را که پیش از آنان بودند، آزمودیم. باید خداوند راستگویان را معلوم کند و دروغگویان را مشخص سازد.
فراگیربودن آزمایش
جهان آفرینش، میدان آزمایش همه انسانهاست و هیچ کس از این قانون عمومى استثنا نشده است. از پیامبران گرفته تا اولیا و مؤمنان و منافقان و کفار، همه امتحان مى شوند تا کسى نتواند در قیامت مدعى باشد و حجت بر همه تمام گردد؛ از این رو هر زمان، زمان امتحان و هر مکان، مکان امتحان است. یکی از نمونه های آزمایش الهی، مصیبت ها و گرفتاری ها است که با بیماری و گرسنگى و کم کردن اموال و جانها و میوه ها بروز و ظهور پیدا می کند.
قران کریم می فرماید:
«وَ لَقَدْ ارْسَلْنا الى امَمٍ مِنْ قَبْلِکَ فَاخَذْناهُمْ بِالْبَأْساءِ وَالضَّرَّاءِ لَعَلَّهُمْ یَتَضَرَّعُونَ»(2)
و ما به سوى امت هایى که قبل از تو بودند (پیامبرانى را) فرستادیم و آنها را به سختی ها و گرفتاری هاى گوناگون گرفتیم، شاید که تضرّع و اظهار ذلّت و بندگى کنند.
از جمله اهداف خداوند، از این آزمایشات، هدایت و بیدار شدن انسان از خواب غفلت و گمراهى است. در داستان حضرت موسى علیه السلام در قرآن آمده است که وقتى به فرعونیان، ابلاغ رسالت کرد و با دلایل آشکار و برهان عقلى و معجزاتى همچون عصا و ید بیضا آنان را به خداپرستى و عبودیت، دعوت کرد، سرباز زدند و استکبار ورزیدند. خداوند آنان را گرفتار قحطى کرد، تا شاید به فقر و ناچیزى خویش و قدرت خدا پى برده و اظهار بندگى کنند و به موسى (ع) ایمان بیاورند.
«وَ لَقَدْ اخَذْنا آلَ فِرْعَوْنَ بِالسِّنینَ وَ نَقْصٍ مِنَ الَّثمَراتِ لَعَلَّهُمْ یَذَّکَّرُونَ»(3)
فرعونیان را به قحطى ها و کمبود میوه ها و محصولات، گرفتار کردیم، شاید متنبّه شوند.
ولى این قوم طغیانگر به جاى پند گرفتن و متنبّه شدن، بر گمراهى خویش اصرار ورزیدند. خداوند باز هم آنان را به مصیبت ها و گرفتاری هاى دیگر، مبتلا کرد تا شاید دست از طغیان بردارند.
«فَارْسَلْنا عَلَیْهِمُ الطُّوفانَ وَالْجَرادَ وَالْقُمَّلَ وَالضَّفادِعَ وَالدَّمَ آیاتٍ مُفَصَّلاتٍ فَاسْتَکْبَرُوا وَ کانُوا قَوْماً مُجْرِمینَ»(4)
طوفان، ملخ، شپش، قورباغه و خون را- که نشانه هایى از هم جدا بودند- بر آنان فرو فرستادیم ولى سرکشى کردند و قومى مجرم بودند.
نکته مهم آنکه هرگاه مردم در حین این آزمایشات الهی، در استکبار خود پافشارى کنند و تضرع و زارى و اظهار ذلت و بندگى نکند، خداوند آنان را نابود می سازد.
البته بعضى از انسان ها به هنگام بلا و مصیبت، رو به درگاه خدا آورده و اظهار بندگى و ذلت مى کنند، ولى وقتى بلا برطرف شد به همان کفر و طغیان اول برمى گردند. تنبّه آنها مقطعى و زودگذر است و یا بهتر بگوییم به هیچ وجه از بلاها و مصیبت ها پند نمى گیرند.
در داستان فرعونیان در قرآن آمده است:
چون عذاب بر آنان فرود آمد، گفتند: اى موسى، بدان عهدى که خدا را با تو هست، او را بخوان که اگر این عذاب را از ما دور کنى به تو ایمان مى آوریم و بنى اسرائیل را با تو مى فرستیم و چون تا آن زمان که قرار گذاشته بودند، عذاب را از آنان دور کردیم، پیمان خود شکستند.(5)
از نگاه حضرت علی (ع) بهترین عملکرد در هنگامه بلا، صبر و پناه بردن به خداوند است. چنانکه می فرماید:
الصَّبْرُ ادْفَعُ لِلْبَلاءِ.(6)
صبر، بهترین دفع کننده بلا است.
در داستان حضرت یونس (ع) هم می خوانیم آنگاه که دچار گرفتاری شد به خداوند پناه برد و بدین وسیله از غم رهایی یافت.
وَ ذَا النُّونِ إِذ ذَّهَبَ مُغَضِبًا فَظَنَّ أَن لَّن نَّقْدِرَ عَلَیْهِ فَنَادَى فىِ الظُّلُمَتِ أَن لَّا إِلَاهَ إِلَّا أَنتَ سُبْحَانَکَ إِنىِّ کُنتُ مِنَ الظَّلِمِینَ فَاسْتَجَبْنَا لَهُ وَ نجَّیْنَاهُ مِنَ الْغَمِّ وَ کَذَالِکَ نُجِى الْمُؤْمِنِینَ(7)
و «ذو النون» را [یاد کن] آن گاه که خشمگین رفت و پنداشت که ما هرگز بر او قدرتى نداریم، تا در [دل] تاریکی ها ندا درداد که: «معبودى جز تو نیست، منزّهى تو، راستى که من از ستمکاران بودم. پس [دعاى] او را برآورده کردیم و او را از اندوه رهانیدیم، و مؤمنان را [نیز] چنین نجات مى دهیم.
از مطالب بالا می توان نتیجه گرفت که گاهی بلایا و حوادث در جامعه، (مانند آنچه در ماجرای ویروس همه گیر کرونا مشاهده شد)، وسیله ای برای امتحان و آزمایش انسان می شود. برترین راه مقابله با این گونه بلایا، علاوه بر پیشگیری و درمان معقول و علمی آن، پناه بردن به خداوند و طلب یاری از ذات اقدس اوست. با توبه، انابه و دعا است که خداوند نظر رحمت خود را به بشر مرحمت می کند.
والله خیر حافظا و هو ارحم الراحمین
1. عنکبوت: آیات 2- 3.
2. انعام: آیه 42.
3. اعراف: آیه 130.
4. اعراف: آیه 133.
5. اعراف: آیات 134- 135.
6. شرح غررالحکم، ج 1، ص 195.
7. انبیاء: 88.
