درپی نام گذاری امسال به جهاد اقتصادی از سوی مقام معظم رهبری شاید فرد فرد مردم مسلمان ایران به این فکر بیافتند که آنان چگونه می توانند در این جهاد شرکت کنند. شوکت سازند در نوشته حاضر با بیان وظایف مالی هر فرد مسلمان در صدد پاسخ گویی به سوال فوق است.
حقوق مالى دراسلام
شریعت مقدّس اسلام براى اداره جامعه، تعدیل ثروت ها، رفع نیازهاى عمومى، تقویت روحیه نوع دوستى ومانند این ها، دراموال انسان حقوقى را قرار داده که بعضى از آنها مثل زکات و خمس، واجب و بعضى دیگر مانند انفاق، صدقه و قرض الحسنه، مستحب است. آنچه در زیر مىآید دور نمایى از حقوق مالى اسلام است که بر سه نوع تقسیم مىشود:
الف. حقوق مالى حکومت اسلامى
که شامل زکات، خمس، جزیه، خراج وانواع مالیات هاست. با توجه به این که اسلام، عنایت خاصى به حمایت ازمحرومان و کم کردن فاصله طبقاتى دارد، روشن مىشود که اداى این حقوق در این جنبه، داراى نقش مهمّى است. هر جامعهاى داراى افراد ازکار- افتاده، بیمار، یتیم، بى سرپرست، معلول ومانند آنها مىباشد که باید مورد حمایت قرار گیرند، همچنین براى حفظ موجودیت خود در برابر هجوم دشمن، نیاز به ارتش قوى دارد که خرج آنها برعهده حکومت است و نیز کارمندان حکومت اسلامى، قضات، وسائل تبلیغاتى و مراکز دینى، هر کدام نیازمند صرف هزینهاى است که بدون پشتوانه مالى منظم ومطمئن، سامان نمىپذیرد. امام صادق(علیهالسلام) درباره اهمیت زکات که یکى از این حقوق است مىفرماید:
اگر همه مردم، زکات اموال خود را بپردازند، مسلمانى فقیر و نیازمند باقى نخواهد ماند، و مردم، فقیر، محتاج، گرسنه و برهنه نمىشوند مگر به خاطر گناهان ثروتمندان.[1]
ب. حقوق مالى مردم
که شامل مطالبات آنها «حق معلوم»، «انفاق»و سایر کمک هاى مالى مىشود.
پیامبر اکرم (صلى الله علیه و آله) دراین باره مىفرماید:
در اسلام براى از بین بردن اختلافات غیر عادلانهاى که درا ثر بى عدالتی هاى اجتماعى در میان طبقه ثروتمند و فقیر پیدا مىشود و بالا آوردن سطح زندگى محرومان و فقرا، علاوه بر وضع مالیات هاى اسلامى از قبیل زکات، خمس و مانند آن، حقوق دیگرى وجود دارد که «حق معلوم» نامیده مىشود.
قرآن کریم در دو مورد از «حق معلوم» یاد مىکند؛ در سوره معارج بعد از ذکر نماز که از بهترین اعمال مؤمنان است به دومین ویژگى آنها پرداخته، مىافزاید:
کسانى که دراموالشان «حق معلومى» براى تقاضا کنندگان ومحرومان است.(معارج: 24 و 25)
ودر سوره ذاریات درباره صفات اهل بهشت، آن گاه که در دنیا بودند، مىفرماید:
در اموال آنها حقى براى سائل و محروم بود.(ذاریات، آیه 19)
ج. حقوق مالى بستگان
که شامل نفقه همسر، اولاد، پدر ومادر و کمک مالى به سایر بستگان مىباشد. اسلام براى خانواده و بستگان از نظر مالى، حقوقى قرارداده که باید ادا شود. بطور مثال:
نفقه پدر ومادر، فرزندان وهمسر را بقدر کفایت، اعم از خوراک، پوشاک ومسکن با شرایطى واجب کرده است و سهل انگارى در اداى آن را گناه شمرده است.
على (علیهالسلام) از پیامبراکرم (صلى الله علیه و آله) نقل مىکند که فرمود:
همین گناهبراى مرد بساست که نانخور خود را ضایع کند.[3]
این، خلاصه سه قسم حقوق مالى دراسلام بود که ذکر شد و لازم است بطور جدّى رعایت شود. در بیانات اولیاى گرامى اسلام، اموالى که حقوقش ادا نشده به «شرّ الأموال» که برکت ندارد وخیرى در آن نیست تعبیر شده است. على (علیه السلام) مىفرماید:
بدترین مال، آن است که بخشى از آن در راه خدا انفاق نشود و زکات آن پرداخت نگردد.[4]
بنابراین، هرکه مىخواهد اموالش، عارى از شرّ باشد، لازم است که علاوه بر رعایت موازین شرعى در به دست آوردن آنها، به قانون اداى حقوق مالى هم عمل کند که پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) فرمود:
هرکه زکات مال خود را بپردازد، شرّ آن مال از بین مىرود.[5]
با توجه به مطالب بالا، این نتیجه حاصل می شود که اگر هر فرد مسلمان، به وظایف مالی خود که در شرع مقدس اسلام مشخص شده است، عمل نماید، به طور طبیعی به اقتصاد مملکت خود کمک کرده که مفهوم آن شرکت در جهاد اقتصادی است.
