یکی از صفات ناپسندی که این روزها در جامعه محسوس است، بد زبانی افراد نسبت به یکدیگر است. به همین دلیل جا دارد نظر اسلام را راجع به بد زبانی مرور کنیم. در هر حال همه ما موظفیم به هر وسیله ممکن در راستای رشد و بالندی اخلاق جامعه بکوشیم. در نگاه اسلام حفظ زبان از اهمیت ویژه ای برخوردار است و انسان مسلمان حق ندارد هرچه به زبانش رسید، بیان دارد.

مردى خدمت رسول خدا (ص) آمد و تقاضاى نصیحت کرد. پیامبر (ص) فرمود: زبانت را حفظ کن. آن مرد به تصور اینکه حفظ زبان مساله کوچکی است، اصرار کرد که پیامبر نصیحت مهم تری بیان دارد. آنگاه رسول الله (ص) فرمود: واى بر تو! آیا مردم را غیر از بد زبانی، چیز دیگری به آتش دوزخ مى ‏اندازد؟!(1)

برخی از گناهان زبان بسیار عظیم هستند که در متون دینی به شکل جداگانه به این گناهان زبان اشاره شده است. از جمله:

1. سرزنش‏ کردن دیگران

انسان مومن نباید بی جهت دیگران را مورد شماتت و سرزنش قرار دهد؛ خصوصا افرادی که به او نزدیک ترند؛ همچون اعضا خانواده.

امیر مؤمنان على (ع) مى‏ فرماید: زیاده‏ روى در نکوهش، موجب شعله‏ ور شدن آتش لجاجت مى‏ شود.(2)

2. ناسزاگویى‏

بیشتر اوقات، درگیریهاى لفظى با ناسزاگویى افراد به پایان مى‏ رسد و بدین گونه افراد نزد دیگران محبوبیّت و احترام معمول خود را از دست می دهند.

على (ع) سفارش می کند که مومن باید از فحّاشى بپرهیز چرا که فحاش خود را کوچک مى‏ کند.(3)

3. نام زشت نهادن بر دیگران برخى افراد براى تفریح به صورتى تمسخرآمیز، لقبى بر دیگران نهاده، او را آزرده خاطر مى‏ کنند. گاهى انگیزه این کار، میل به تحقیر دیگران و نوعى انتقام جویى است که در هر صورت موجب تمسخر، تحقیر و آزردگى خواهد شد.

قرآن مجید مى‏ فرماید: با القاب زشت و ناپسند یکدیگر را یاد نکنید.(4)

4. عیبجویى‏

در فرهنگ اسلامی سفارش شده است که افراد به جای پرداختن به عیب دیگران، سعی کنند عیبهای اخلاقی و اجتماعی خود را رفع کنند.

امیر مؤمنان (ع) مى‏ فرماید: خوشا به حال کسى که پرداختن به عیوب خویش، او را از توجّه به عیبهاى دیگران بازداشته است.(5)

5. دروغگویى

دروغگویى یکى از اوصاف زشت و رذیله است که نقش مقدمه برای ورود را  به بسیارى از پلیدیها دیگر دارد.

امام على (ع) فرمود: دروغ مایه فساد و تباهى هر چیزى است.(6)

در اینجا مناسب است برخی از مهم ترین مواردی که دروغ در آن موارد نابخشودنی است را بیان کنیم:‏

5 – 1. دروغ بر خدا و پیامبر و امام

قرآن در این باره مى‏ فرماید: چه کسى ظالمتر است از کسى که بر خدا دروغ ببندد.(7)

5 – 2. شهادت دروغ

در آیات و روایات از شهادت دروغ به «شهادت زور» تعبیر شده است.

قرآن در وصف بندگان مومن مى‏ فرماید: کسانى هستند که شهادت زور و دروغ نمى‏ دهند.(8)

5 – 3. قسم دروغ

پیامبر(ص) در باره یکی از مصداقهای بروز قسم دروغ تذکر می دهد که هر کس براى خرید و فروش کالایش قسم دروغ مى‏ خورد، خداوند نظر رحمت به او نمى‏ افکند و او را پاکیزه نمى‏ سازد.(9)

دروغهاى مصلحت آمیز

با اینکه اسلام به شدّت با دروغ مبارزه مى‏ کند ولى در مواردى خاص، به خاطر رعایت مسایل مهم تر، دروغ را مجاز شمرده است. مواردى که اجازه داده شده عبارت است از:

الف. موردى که ضرر جانی یا مالى قابل توجه متوجه خود انسان یا مسلمان دیگر باشد، دروغ اشکالى ندارد. زیرا نجات جان مسلمان بى گناهى به این دروغ بستگى دارد.

پیامبراسلام (ص) فرمود: قسم دروغ بخور و برادرت را از مرگ نجات بده.(10)

ب. اصلاح و آشتى دادن؛ مثلا زمانى که بین زن و شوهر یا دو نفر مسلمان، کدورتى ایجاد شده است و کسی مى‏ خواهد بین آنها صلح و صفا برقرار کند، مى‏ تواند از قول هر کدام، سخنانى که نگفته است نقل کند که سبب الفت و نزدیکى آنها و رفع سوء تفاهم و دشمنى شود.

امام صادق (ع) فرمود: اصلاح دهنده، دروغگو نیست.(11)

ج. در مسائل جنگى؛ در مسائل جنگى و به منظور حفاظت از اسرار نظامى و فاش نشدن نقشه‏ هاى جنگ، مى‏ توان دروغ گفت و اطلاعات دروغى به دشمن داد. امام صادق (ع) در حدیثی به این مورد اشاره کرده و مکر و دروغ در جنگ را جایز شمرده است.(12)

تذکر:

نکته قابل تذکر این است که باید موارد تجویز دروغهاى مصلحت آمیز را خوب و دقیق شناخت تا خداى ناکرده انسان به خیال اینکه مجاز به دروغگویى است، مرتکب آن نگردد.